ESG – EPR, từ rào cản đến cơ hội bứt phá cho doanh nghiệp Việt

Hơn 130 doanh nghiệp đã tham dự hội thảo về ESG – chủ đề vốn bị cho là “kén chọn” nhưng nay trở thành mối quan tâm cấp thiết. Từ “rào cản xanh”, đến thách thức “kinh tế tuần hoàn”, doanh nghiệp Việt đang đối diện nhiều áp lực song cũng mở ra cơ hội tiếp cận vốn bền vững, nâng tầm cạnh tranh toàn cầu.

Hội thảo chuyên đề: “Hướng dẫn và hỗ trợ tài chính cho việc thực hiện ESG để thâm nhập thị trường EU” do Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao (HVNCLC) phối hợp với các tổ chức chuyên môn tổ chức sáng 23/9 tại TP.HCM.

Phát biểu khai mạc bà Vũ Kim Hạnh, Chủ tịch Hội DN HVNCLC cho biết bà ngạc nhiên một hội thảo về ESG, chủ đề xưa nay vốn “nhiều kén chọn” mà lại có đông đảo doanh nghiệp tham dự đến như vậy. Tìm kiếm hỗ trợ tài chính ESG đã khó, nhưng để sử dụng được nguồn hỗ trợ tài chính cho hoạt động ESG lại càng không dễ.

“Chúng tôi muốn giúp doanh nghiệp làm sao có được báo cáo ESG đạt yêu cầu, nhưng quan trọng hơn là hoạt động thực chất. ESG hiện không chỉ với doanh nghiệp lớn mà là các vấn đề mà ngay cả các doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp nông nghiệp khởi nghiệp cũng cần thiết” – bà Vũ Kim Hạnh nói.

Ba rào cản ESG của doanh nghiệp Việt

ESG là viết tắt của ba tiêu chí Môi trường (Environmental), Xã hội (Social) và Quản trị (Governance), là một khung đánh giá toàn diện hiệu quả hoạt động và sự bền vững của doanh nghiệp. Nó không chỉ dựa trên lợi nhuận tài chính mà còn xem xét tác động của công ty đến môi trường, đóng góp cho cộng đồng xã hội và cách thức quản lý nội bộ.

Bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc khối tư vấn phát triển bền vững, Công ty TNHH Tư vấn và Quản lý MCG, cho biết nếu ESG lần đầu tiên xuất hiện trong báo cáo của Liên Hợp Quốc từ năm 2004, thì đến nay tổng tài sản ESG đã lên tới 41.000 tỷ USD. Tức là ESG không chỉ là một khái niệm mà đã đi vào từng doanh nghiệp.

Doanh nghiệp Việt khi thực hành ESG đầu tiên hay hỏi: có lợi ích gì? Theo bà Nguyễn Cẩm Chi, đầu tiên, các doanh nghiệp phải đối mặt với rào cản xanh. Khi châu Âu dựng lên các rào cản xanh họ nói: “Nếu chúng tôi làm rất tốt mà các nơi khác làm không tốt thì cũng không giải quyết vấn đề phát thải carbon”.

Thứ hai là EUDR, một trong những rào cản mà các doanh nghiệp gỗ ở Việt Nam đang gặp phải. Đến 50% hộ trồng cà phê ở Việt Nam chưa có hồ sơ địa chính, chưa truy xuất được vùng trồng. Ngoài ra, còn rất nhiều quy định khác mà châu Âu đang đưa ra.

Không chỉ châu Âu, các thị trường khác cũng vậy, như thị trường Mỹ. Kể cả khi Tổng thống Donald Trump lên chúng ta tưởng rằng phát triển bền vững không phải vấn đề, nhưng như thế là sai. Các doanh nghiệp Mỹ cũng tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, họ phải lựa chọn kỹ khi lựa chọn các nhà cung cấp. Ngay cả thị trường các nước châu Á gần Việt Nam như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore cũng đưa ra các tiêu chí xanh rất gắt gao.

“Đi cùng rủi ro thì đó là cơ hội mới. Khi tất cả mọi người đều nói khó quá, không làm được thì khi mình làm được mình sẽ chiếm được lợi thế” – bà Nguyễn Cẩm Chi nói.

“Mới đây thôi, một doanh nghiệp lớn được coi là thực hành tốt nhất về ESG ở Việt Nam vẫn nói rằng cần chúng tôi đến để đào tạo và truyền cảm hứng cho 180 nhân sự phát triển bền vững của họ” – bà Nguyễn Cẩm Chi nói thêm.

ESG hay phát triển bền vững chỉ dành cho doanh nghiệp lớn, nhưng đến hôm nay theo bà Cẩm Chi chính doanh nghiệp nhỏ và vừa lại có nhiều thuận lợi hơn cho việc thực hành ESG với cơ cấu quản trị linh hoạt. Vấn đề nằm ở nhận thức về tầm quan trọng của ESG.

“Mọi người hay nói “ESG mang lại lợi nhuận dài hạn, nhưng tôi không thấy. Việc đầu tiên, các bạn phải thấy, nếu không có ESG thì các bạn không xuất khẩu được chứ chưa cần nói gì dài hạn về câu chuyện tiết kiệm điện, tiết kiệm năng lượng dài hạn mà doanh nghiệp thực hiện ESG đạt được” – bà Cẩm Chi nói.

Tuy nhiên, bà Cẩm Chi lưu ý: “Doanh nghiệp cần cân nhắc chi phí đầu tư để lựa chọn những tiêu chí phù hợp chứ không ồ ạt chạy theo tất cả các tiêu chí. Đầu tư ban đầu không chỉ là đầu tư chứng chỉ mà còn là đầu tư vào xây dựng nhà xưởng”.

Đó là nói về tài chính, một khó khăn của doanh nghiệp Việt hiện nay, theo bà Cẩm Chi, đó là không có dữ liệu. Hiện tại có nhiều phần mềm mang vào Việt Nam, DN thậm chí được mời sử dụng miễn phí, tuy nhiên, không phải phần mềm nào cũng sử dụng được, bởi còn phải cân nhắc xem nó có phù hợp với các tiêu chí của Việt Nam.

Tóm lại, theo bà Nguyễn Cẩm Chi, doanh nghiệp cần lưu ý ba điều: thứ nhất kiến thức, thứ hai tài chính và thứ ba là dữ liệu. “Hiện nay, với khung khổ pháp lý vừa được nhà nước ban hành và đang dần hoàn thiện mới đây, doanh nghiệp có rất nhiều thuận lợi trong việc thực hành và đặc biệt là tiếp cận các nguồn hỗ trợ tài chính cho ESG” – bà Nguyễn Cẩm Chi nói.

EPR từ khuyến khích đến bắt buộc

Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR – Extended Producer Responsibility) là một cách tiếp cận chính sách môi trường dựa trên việc bắt buộc các nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm đầy đủ về sản phẩm của họ, cả trong vòng đời hữu ích của sản phẩm và trong giai đoạn cuối vòng đời sản phẩm khi các sản phẩm và bao bì trở thành chất thải.

Theo bà Chu Thị Kim Thanh, Phó Giám đốc Điều hành Công ty CP PRO Việt Nam, Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam, EPR có ba vai trò chính. Thứ nhất, gắn trách nhiệm cho nhà sản xuất, nhập khẩu. EPR yêu cầu nhà sản xuất và nhập khẩu chủ động chịu trách nhiệm với sản phẩm của mình sau khi bán ra thị trường. Thứ hai là thực hiện kinh tế tuần hoàn. Tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm chất thải, hướng tới phát triển bền vững. Thứ ba là giảm ô nhiễm môi trường. EPR là một công cụ để giảm ô nhiễm môi trường thông qua việc khuyến khích doanh nghiệp phải tính đến yếu tố môi trường ngay từ khâu thiết kế, sản xuất, phân phối.

Trên thế giới EPR được nhiều quốc gia áp dụng từ lâu. Ở châu Âu đã có từ những năm 1980, Mỹ và Canada có khoảng 100 mô hình EPR. Nhật Bản và Hàn Quốc có khung vững chắc từ hơn 20 năm. Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia đang triển khai từng bước. “Các quy định của EPR ở Việt Nam hiện nay tham khảo rất nhiều mô hình của Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc)” – bà Chu Thị Kim Thanh cho biết.

Theo bà Chu Thị Kim Thanh, ở Việt Nam, EPR cũng được biết đến từ khá lâu, nhưng trước đây chỉ với tinh thần khuyến khích làm nhưng không bắt buộc. Từ năm 2020, EPR là quy định bắt buộc trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020. Có hai loại trách nhiệm cho nhà sản xuất, nhập khẩu, trách nhiệm tái chế sản phẩm, bao bì với sản phẩm bao bì có khả năng tái chế. Thứ hai là trách nhiệm xử lý chất thải với sản phẩm, bao bì khó hoặc không thể tái chế.

Tuy nhiên, không phải tất cả các doanh nghiệp đều phải thực hiện quy định này. Quy định này không áp dụng cho các nhà sản xuất, nhập khẩu sản phẩm, bao bì để xuất khẩu hoặc tạm nhập, tái xuất hoặc sản xuất, nhập khẩu cho mục đích nghiên cứu, học tập, thử nghiệm. Các nhà sản xuất, nhập khẩu có doanh thu bán thuốc bảo vệ thực vật hoặc các sản phẩm thuộc danh mục phải thực hiện trách nhiệm xử lý chất thải dưới 30 tỷ đồng/năm cũng không phải thực hiện quy định này.

Đối với các doanh nghiệp phải thực hiện tái chế hay xử lý chất thải cũng có hai lựa chọn: hoặc là tổ chức tái chế (tự thực hiện tái chế, thuê đơn vị khác tái chế hoặc ủy quyền cho đơn vị trung gian) hoặc đóng góp tài chính vào quỹ Bảo vệ Tài nguyên Môi trường Việt Nam. Tùy theo mỗi loại vật liệu, phí được tính dựa trên % doanh thu, hoặc dựa trên khối lượng hoặc số lượng sản phẩm được đưa vào thị trường.

Gỡ khó tài chính ESG cho doanh nghiệp

Ông Abhishek Mittal, Giám đốc điều hành Quỹ Aaviskaar Capital, cho biết, đầu tư tác động là khoản đầu tư với mục đích tạo ra ảnh hưởng tích cực về xã hội và môi trường. Tổng tài sản được quản lý bởi ngành quản lý tài sản toàn cầu năm 2023 là 128 triệu tỷ USD thì đầu tư tác động chỉ chiếm khoảng 0,4%, nhưng trong 5 năm qua đã có mức tăng trưởng lên đến 14%. Tổng giá trị tài sản được quản lý của các nhà đầu tư tác động vào năm 2024 là 490 tỷ USD, trong đó có 6,17 tỷ USD cho các thị trường mới nổi tại Đông Nam Á.

Một khu vực đang thu hút được các quỹ đầu tư tác động là các dự án liên quan đến biến đổi khí hậu như năng lượng tái tạo, điện mặt trời… Hiện các nhà đầu tư tác động ưu tiên các mục tiêu khí hậu với 69% tập trung vào giảm khí nhà kính, 67% tập trung vào thích ứng, chỉ 9% tổng tài sản không có mục tiêu khí hậu” – ông Abhishek Mittal nói.

Ông Abhishek Mittal cho biết, Quỹ Aaviskaar Capital đã đầu tư mạo hiểm vào các doanh nghiệp ở giai đoạn non trẻ từ năm 2001. Đã quản lý 8 quỹ với tài sản trên 500 triệu. “Chúng tôi đã hiện diện ở Indonesia, Bangladesh… hiện nay chúng tôi rất muốn mở vào Việt Nam” – ông Abhishek Mittal cho biết.

Theo ông Abhishek Mittal với tham vọng mở khoá tiềm năng phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ ở thị trường mới nổi, Aaviskaar Capital thiết kết một nguồn vốn được cấu trúc riêng biệt, tạo giá trị sau đầu tư và đồng hành lâu dài.

Ba ngành trọng điểm đầu tư của Aaviskaar Capital, đầu tiên là nông nghiệp và thực phẩm với đối tượng là các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, trái cây tươi hoặc qua chế biến, ứng dụng phương pháp canh tác bền vững, công nghệ truy xuất nguồn gốc; Doanh nghiệp phân phối hoặc sản xuất các sản phẩm hữu cơ hoặc chống biến đổi gen (non-GMO); Doanh nghiệp cổ vũ thương mại công bằng (fairtrade) và hỗ trợ nông dân, ngư dân địa phương. Thứ hai là giải pháp chuỗi cung ứng với các doanh nghiệp mang đến các giải pháp bao bì – đóng gói thân thiện với môi trường; Doanh nghiệp cung cấp giải pháp logistics hiệu quả, chuỗi lạnh, kho bãi xanh, thích ứng biến đổi khí hậu; Doanh nghiệp cung cấp năng lượng tái tạo cho sản xuất – xuất khẩu để giảm thải khí nhà kính. Thứ ba là doanh nghiệp sản xuất – xuất khẩu với các nhà sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường, giảm thải năng lượng, tối ưu nguồn nguyên liệu, thực hành đạo đức; Các doanh nghiệp dệt may, da giày nhất là các doanh nghiệp dùng đầu vào thiên nhiên, tái chế và có quy trình sản xuất bền vững.

Đặc biệt, ông Abhishek Mittal cho biết, Quỹ Aaviskaar Capital sẽ có khóa đào tạo miễn phí xây dựng năng lực cho SMEs, dự kiến trong quý IV/2025 hoặc quý I/2026. Khóa học sẽ đào tạo chuyên sâu để giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn từ các quỹ tài chính bền vững cho tối đa 30 doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu.

Chia sẻ về việc được sử dụng nhiều vốn đầu tư phát triển bền vững thời gian qua của Phúc Sinh Group, ông Nguyễn Duy Tâm, Giám đốc ESG Phúc Sinh Group, khi nhận nhiều vốn về phát triển bền vững thì không phải là áp lực của Phúc Sinh nhưng là một cam kết. Điều quan trọng nhất với nhà đầu tư và các quỹ là họ xem lộ trình có khả thi hay không, có minh bạch hay không.

“ESG làm được hay không, đa phần là do lãnh đạo. Cách định hướng tương lai, lộ trình phát triển. Để gọi vốn thì phải chứng tỏ bằng những gì mình đã làm được trong quá khứ và sẵn sàng đưa ra cho các nhà đầu tư xem. Có một điều nhiều doanh nghiệp lo lắng, nhưng thực ra lại rất hiệu quả đó là tham vấn các bên liên quan, người lao động, cộng đồng xung quanh… Khi mình nhận được phản hồi từ nhân viên, cộng đồng xung quanh mình có thể có chiến lược, định hướng mục tiêu tốt hơn” – ông Nguyễn Duy Tâm nói.